Historia

Kościół Joanitów

Kościół Joannitów w Striegau

Kościół Joannitów w Strzegomiu, obecnie bazylika śś Piotra i Pawła, to miejsce wręcz oblepione historią. Niewiele jest miejsc na Śląsku w których możemy spotkać tak dużą koncentracje płyt grobowych i epitafiów. Są zarówno i wewnątrz kościoła, na murach świątyni. Można je również napotkać na ścianach pobliskich domów i murach otaczających kościelny plac. Wśród nich jest jedna, która szczególnie przykuła naszą uwagę i druga, której już nie ma. Bohaterem tego artykułu jest Martinus Kriger – strzegomski golibroda, który przybył z dalekiego Grimme. Jego epitafium jest wmurowane w zachodnią ścianę strzegomskiego kościoła.

Epitafium

* Znaki pochylone oznaczają, że tekst nie został jednoznacznie odczytany, a jego znaczenie jest domyślne

 W tłumaczeniu mamy:

Dalej fragment pieśni opartej między innymi na Księdze Hioba 19,25-26. U Martina Luthera fragment ten brzmi:

Brzytwa.

Poniżej tekstu z pieśnią Hioba mamy herb(?) na którym w centralnej częsci jest brzytwa, atrybut balwierza, o wrzecionowatym kształcie ostrza i ozdobnej ciękiej rękojeści, której szczyt wydaje się być przyozdobiony głową jakiegoś stworzenia. Jeszcze kilka lat wcześniej, przed "renowacją" brzytwa była znacznie lepiej widoczna. Niestety, dzisiaj są już osoby, które nie rozpoznają jej tutaj w XVI wiecznym kształcie. Na tarczy u góry znajdują się inicjały MK.

Balbier – Balwierz, cyrulik czyli fryzjer w XVI w.

Zakład balwierza. Ryc. commons.wikimedia.org

Tablica podaje profesję Martinusa. Balbier – oznacza tu fryzjera, ale w pojęciu XVI wiecznym. Interesująca jest bowiem ewolucja kompetencji tego zawodu. Czym to się nie zajmował dawniejszy golibroda? Czytając zakres obowiązków balwierza odnoszę wrażenie, że strzyżenie to było zajęcie uboczne. Dochodziły tu bowiem również czynności medyczne typowe dla felczera, czy dentysty. Oprócz dbania o naturalne owłosienie zajmował się między innymi chirurgią, składając złamania czy też upuszczał krew. A przy tym trzeba sobie uzmysłowić, że zawód ten był wówczas wielce szanowany. Dziś już nie używamy tych nazw, ale takich fryzjerów nazywano z zawodu cyrulikami lub balwierzami.

Grimmen

Grimme w 1615 roku. Nieznany artysta – Stadtarchiv Stralsund

Grimmen, skąd pochodzi Martinus, to piękne miasteczko leżące na Pomorzu Przednim – Vorpommern w pobliżu Stralsund. Wśród wariantów nazw oecnie ugruntowała się Grimmen, ale w czasach Martinusa nazywano je również Grimme i taka nazwa została przedstawiona na epitafium.

Nazwisko Kriger czy Krüger?

XVI wieczna ortografia była traktowana dość swobodnie. Szczególnie nazwy własne były pisane w sposób różnoraki, co u dzisiejszych interpretatorów może doprowadzać do błędnych wniosków lub może nie pozwalać na poprawne wiązanie faktów. Nazwisko Kriger powinno być zapisane Krüger. Takie pomyłki są dość częste i mojej rodzinie w dawnych czasach zniekształcono nazwisko z Knütter na Knitter, co zostało utrwalone jeszcze w XVIII wiecznych urzędowych dokumentach. Nie było to podyktowane jakąś niedbałością. Po prostu pisano często tak jak słyszano, a i śląskie słownictwo gwarowe, lokalne, miało swój wpływ na pisownie. Porównując treść pieśni 19 Hioba z tablicy i tę przekazaną przez Martina Luthera możemy zauważyć więcej takich językowych „nieścisłości”

Ursula Wolberth - małżonka Martina

Nieopdal epitafium Martinusa, po zachodniej stronie południowego portalu umieszczona była płyta poświecona Ursuli Wolberth. Ursula miała dwóch mężów. Pierwszym był nasz Martin Krüger, a drugim Tobiä Hornig. Niestety, dziś tej tablicy już nie ma. Jest jednak tekst, jaki widniał na płycie zamieszczony w 32 tomie Führer zu schlesischen Kirchen - Hermann Hoffmann "Die Kirchen in Striegau" i za wiki-de.genealogy.net podaję jej treść:

A dalej rymowanym tekstem:

Na początku mamy frament listu św. Pawła do Rzymian 14.7-8

 Na podstawie tekstu można stworzyć taką oto linię życia Ursuli Wolberschin

Wydarzenie	Rok	Wiek Ursuli
Narodziny Urszuli	1573 lub 1574	0
Małżeństwo z Martinem	Około 1592 roku.	Około 18 lat
Śmierć Martina Kruegera	10 stycznia 1595	21 lub 22
Małżeństwo z Tobiaszem	1604	30 - 31
Śmieć Tobiasza Horniga	1605	31 - 32
Śmierć Urszuli	27 kwietnia 1612	38

Urszula zmarła dokładnie w czwartek po wielkanocy w 1612 roku. Zgodnie z kalendarzem było to 27 kwietnia. Jak widać Ursula szczęśliwą mężatką nie była. Oba malżeństwa trwały krótko. Owdowiała po raz pierwszy już w w wieku 21 lub 22 lat po przypuszczalnie 3 letnim małżeństwie

Panorama Strzegomia na litografii ze "Scenographia urbium Silesiae" wg rysunku F.B. Wernera  - fotopolska.eu

Dzień dzisiejszy

Epitafium Martina zostało niedawno odnowione. Z pewnością robiono to pod okiem konserwatora zabytków, jednak odarcie z patyny czasu było chyba nie najlepszym pomysłem. Nie jestem specjalistą od konserwacji zabytków, ale mam głęboką nadzieję, że sam piaskowiec został po oczyszczeniu zabezpieczony przed dalszą erozją tak, by kolejne pamięć o strzegomskim fryzjerze mogła żyć w naszej pamięci przez kolejne pokolenia.

Dorota Sulimierska,  Dariusz Knitter

Literatura:

[1] Martin Luther, Alle Deutschen Bücher und Schrifften des theuren, seeligen Mannes Gottes – Der Achte Teil.
[2] 32. Teil. "Führer zu schlesischen Kirchen" - Hermann Hoffmann "Die Kirchen zu Striegau. Frankes Verlag und Druckerei, Otto Borgmeyer, Breslau (1937)
[3] wiki-de.genealogy.net
[4] https://www.unsereahnen.de/alte-berufe