Grzymalin – Langenwaldau
Grzymalin, wioska leżąca nieco na uboczu, jest jak młodszy i trochę niedoceniony brat Miłkowic. Ale w latach od 1945 do 1954 Grzymalin był ważniejszy. To tu przez dziewięć lat mieściła się siedziba naszej gminy. Wioska ma starą, bo sięgającą XIV wieku historię. Langenwaldau po niemiecku znaczy 'długi las'. Pierwszy raz Grzymalin wzmiankowany jest w XIV wieku., a jego pierwotna nazwa to Langenwaldi. Wioska składała się z kilku części. Licząc od Rzeszotar były to: Sechhufen– sześć łanów (gospodarstw) kończąca się w okolicach obecnego domu nr 10, Nieder- (Dolny) - mniej więcej do współczesnego gospodarstwa o nr. 56, i Ober- (Górny) pozostała część wioski.
Kościół
W centrum wioski najważniejszą budowlą od wieków był znajdujący się tu kościół. Pierwszy kościół parafialny znany był już w 1399 roku. Budowla z pewnością drewniana. Już kilka lat po Reformacji w 1523 roku wspomina się o drewnianym kościele protestanckim. Obecny, z dwoma dzwonami i małymi organami, został zbudowany w 1611 roku. Był wielokrotnie przebudowywany. Jego charakterystyczną cechą była, nieistniejąca dzisiaj, drewniana wieża dzwonnicy i gontowy dach. Grzymalin po reformacji stał się, praktycznie w pełni, wioską luterańską. Według zapisów z 1830 roku we wszystkich trzech częściach Langenwaldau mieszkało 815 ewangelików i tylko 17 katolików. Ci ostatni należeli do parafii w Zimnej Wodzie. W parafii ewangelickiej najważniejszą postacią jest pastor. W przeciwieństwie do duchownych katolickich mogli mieć rodziny. Melchior Franck był 11 z kolei pastorem od 1523 roku. Zastąpił zmarłego w styczniu 1691 Kaspra Korichta ze Złotoryi, Kaspar był tu duszpasterzem ledwie rok. We wioskowej społeczności wciąż w pamięci był jego wieloletni poprzednik George Gerlach z Prochowic. Po wyjeździe Pastora Francka zastąpił go Samuel Specht ze Ścinawy. Ostatnim ewangelickim pasterzem dusz Grzymalina był Pastor Kupfelnagel. Jego urodzona w 1923 roku córka Christa została chirurgiem i dyrektorem szpitala Karimgnaga w południowych Indiach.
Fot. Wandern und Schauen
Do zabytków przechowywanych w kościele, a opisanych w wykazie Hansa Lutscha należały: Trzy płyty grobowe: Hansa von Axlebena zwanego Magnus, rycerza z Grzymalina zmarłego w 1544 roku; jego małżonki Anny von Reibnitz z Girlesdorf (Kondratowice) wioski koło Strzelina zmarłej w 1558; oraz Adriana von Debitsch, dziecka zmarłego w 1616. Innym niezwykle cennym przedmiotem był renesansowy pozłacany kielich ze srebra z 1590 roku.
Epitafium Anny Schindler.
Podczas jednej z rowerowych wycieczek natknąłem się pewnego razu na leżącą nieopodal kościoła połamaną choć prawie kompletną, płytę epitafijną z 1702 roku. Tekst na płycie brzmi:
(????)S S.S.
(ANN)Æ CHRISTINÆ
(S)CHINDLERIÆ
(???) EGII EXEMPLI FOEMINÆ
CONIUGI SUAVISSIMÆ
QUI(?) LIBB. QUORUM II SUPERST.
P ARENTI
ANNO O R MDCCII D.VIII SEPEM
ÆTAT XXXI HEBD.
CONIUGII XI HEBD. XVII DV
FUNESTO PUERPERIO ET MOLEST
VITA BEATE DECEDENTI
ULTIMUM HOC PIETATIS
MARITALIS MONUMENTUM
POSUIT
MELCHIOR FRANCK
H.Æ. PAST.
Anna Christine Schindler, urodziła się 26 lutego 1671 roku i zmarła 8 września 1702 w wieku 31 lat 27 tygodni i 5 dni w wyniku powikłań połogowych będąc w małżeństwie od lat 11 tu 17 tygodni i 5 dni. Pomnik postawił małżonek Pastor Melchior Franck. Prawdopodobnie płyta była częścią pomnika poświęconego małżonce Pastora. Czy Anna była rodowitą mieszkanką Langenwaldau? Wiele na to wskazuje. W związek małżeński z Melchiorem weszła bowiem po prawie pół roku po objęciu przez niego funkcji proboszcza. Wskazywałoby to, że nie przyjechała do Grzymalina wraz z Melchiorem, a przyszli małżonkowie poznali się już tu na miejscu. Samo nazwisko Anny, Schindler, nie było też obce w tych okolicach. Płyta Anny jest wykonana z piaskowca – materiału najczęściej stosowanego do tych celów. Na naszych terenach najczęściej spotykane są epitafia w języku niemieckim. Ta natomiast jest dość osobliwa, gdyż nieczęsto spotyka się
XVIII wieczne epitafia napisane po łacinie zwłaszcza w społeczności protestanckiej.
Melchior Franck Junior
Pastorem, który postawił płytę, był wspomniany już wcześniej Melchior Frank Junior (młodszy), urodzony 25 stycznia 1666 w Wachsdorf (Wrzesiny) koło Szprotawy. Jego ojciec także Melchior Senior również był pastorem. Dla odróżnienia stosowano w takich sytuacjach dopisek "Junior/Senior". Matka miała na imię Maria i była z domu Gottwald. Przed objęciem probostwa w Langenwaldau przez krótko, bo zaledwie miesiąc, Melchior Junior był pastorem w Jenkau (wioska Jenków koło Wądroża), gdzie funkcję przejął po swoim ojcu. Tu warto wspomnieć, że ojciec Melchiora, Melchior Senior, jeszcze wcześniej, bo w latach 1669 – 1672, był pastorem w naszych sąsiednich Niedźwiedzicach. Sam Melchior Junior opiekował się duszami naszych grzymalińskich wiernych przez lat 17, od 28 grudnia 1690 do 29 lutego1708, kiedy to przeniósł się do Waldau (Ulesia). Wędrowali, jak widać pastorowie po naszej śląskiej ziemi wzdłuż i wszerz nie mogąc na dłużej osiąść w jednym miejscu. W Waldau Melchior objął funkcję nie tylko miejscowego pastora, ale także objął zarząd nad całym senioratem (odpowiednik dekanatu w austriackiej administracji kościoła ewangelickiego) obejmującym kilkanaście parafii od Bieniowic po Krotoszyce. W Ulesiu znajdziemy piękne epitafium poświęcone Melchiorowi w którym przeczytać możemy, że Anna była jego pierwszą z żon. Zgodnie z treścią zapisaną na płycie, w związek małżeński weszli w dniu 8 maja 1691 roku. Anna była wówczas panną. W małżeństwie wydała na świat czworo dzieci z których przeżyło tylko jedno. Będąc jeszcze kapłanem w Langenwaldau 30 stycznia 1704 roku ożenił się powtórnie z panną Barbarą Agnieszką Aßmann z którą miał syna. Trzecie małżeństwo, bezpotomne, zostało zawarte z wdową, Sabiną Puschin już w Ulesiu w 1712 roku. Melchior Franck zmarł 27 marca 1724 w Ulesiu i tam też został pochowany.
Dzień dzisiejszy
W chwili obecnej płyta podlega zabezpieczeniu przez Urząd Gminy w Miłkowicach. Chciałbym ze swojej strony serdecznie podziękować Panu Wójtowi Dawidowi Stachurze za zainteresowanie tym unikalnym zabytkiem naszej gminy i dołożenia starań w jego zabezpieczeniu. Chcielibyśmy, by ta płyta zawisła na ścianie grzymalińskiego kościoła – miejsca skąd pochodziła Anna, kościoła z którym związana była całe swoje życie i miejsca w którym pierwotnie, zgodnie z wolą Melchiora, płyta została umieszczona.
Literatura:
[1] Sigismund von Zedlitz und Neukirch, Walter Stein - Der Landkreis Liegnitz in Niederschlesien, Henske – Neumann 2007
[2] Hans Lutsch. Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks ... in amtlichem auftrage bearbeitet von.... Bd.3. Reg. Bezirks Liegnitz Breslau
1891.
[3] Mitteilungen des Geschichts- und Altertums Vereins zu Liegnitz, 11. Band, Liegnitz1926.
[4] Johann Georg Knee - Alphabetisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken ....... Breslau 1830
[5] Historische Statistik der Evangelischen Kirche in Schlesien
[6] Siegismund Justus Ehrhardts, Pastors der Pfarr-Kirche zu Beschine ... Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, 1789
[7] Bruno Clemenz. Wandern und Schauen in der Heimat Dorf-, Stadt- u. Landschaftsbilder aus Schlesien, Liegnitz 1910
[8] www.dolny-slask.org.pl