Sprache auswählen

Mit Freuden stimmen wir heut
all zusammen und loben,
Sankt Johannes, deinen Namen,
herzlich dich zu ehren,
dieses wir begehren:
Steh uns bei zu jeder Zeit,
o Johannes, unsre Freud!

- XIX wieczna pieśń -

św. Jan Nepomuk z Pątnówka
fot. D. Knitter

Stoi sobie kamienny Jan na zakręcie w Pątnówku. W rękach trzyma chrystusowy krzyż modląc się od wieków do Pana. Skąd się wziął? Kim był? Co robi przy naszych drogach, mostach, wśród pól i w miastach.

 

Curriculum Vitae

Jan Nepomuk pochodzi z Pomuka. To niewielkie, dziś zwane Nepomuk, miasto w południowo-zachodnich Czechach w kraju pilzneńskim. Większe od naszych Miłkowic. Dziś liczy niecałe 4 tyś. mieszkańców. Johanek, syn Wolfina - sędziego, urodził się około 1348 roku. W młodzieńczym okresie był pisarzem w kancelarii arcybiskupa praskiego. Zajmował się też …. udzielaniem pożyczek. Jako altarzysta, sponsor ołtarza w kaplicy św. Erharda i Otylii w kościele św. Wita w Pradze, otrzymał święcenia kapłańskie, a było to gdzieś koło roku 1380. Po święceniach został proboszczem w parafii p.w. św. Hawła na praskim Starym Mieście za co papieżowi zapłacił 14 kóp groszy. W tym czasie proboszczowie często byli tylko pro forma, a swoje powinności sprawowali przez wiceplebana (conventor ecclesiae). Tak było też z Janem, który w tym czasie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Karola w Pradze oraz na Uniwersytecie w Padwie. Ukończył je w 1387 roku otrzymując tytuł doktora nauk prawniczych. Od tego momentu kariera Jana szybko postępowała. Zostaje kanonikiem. Otrzymuję kanonie wyszehradzką i wkrótce zostaje głównym wikariuszem archidiecezji w Pradze.

Figura św. Jana Nepomucena na moście Karola w Pradze
fot: CC BY-SA 4.0 autor: Ludek

 

Męczeńska śmierć

W 1393 roku klątwa rzucona na podkomorzego królewskiego Zygmunta Hulera odnowiła konflikt pomiędzy królem Wacławem a arcybiskupem Janem. Jan Nepomuk, powiernik arcybiskupa, znalazł się, bez możliwości wpływu na ten stan rzeczy, w centrum konfliktu. 10 marca w obawie przed gniewem króla ucieka wraz z Mikołajem Puchnikiem do Rudnicy, gdzie schronił się też i sam arcybiskup. Kilka dni później wszyscy troje wrócili do Pragi chcąc ciekawymi propozycjami, podsuniętymi przez samych królewskich radców, załagodzić spór. 20 marca zjawili się w Pradze z jednej strony król, z drugiej arcybiskup. Obaj wspierani przez wiernych sobie zbrojnych. Niestety, jedna z propozycji okazała się być na tyle drażliwa dla króla, że ten nakazał aresztować arcybiskupa wraz doktorem Johankiem i Mikołajem. Jak to czasem bywa, arcybiskup pod osłoną swojego orszaku zdołał uciec pozostawiając na pastwę króla Jana Nepomuka i Mikołaja Puchnika. Wieczorem o godzinie 9 po torturach, które miały wyjawić treść spowiedzi królowej Zofii, a której Jan był spowiednikiem, ciężko ranny przyszły święty został zrzucony z mostu Karola do Wełtawy.

Wyciągnięcie z Wełtawy Jana Nepomucena
Public Domain

 

Ciało Jana Nepomuka, wyłowione ponoć dopiero 17 kwietnia, spoczęło w kościele św. Wita – dziś archikatedrze św. Wita, Wojciecha i Wacława przy zamku na Hradczanach. Przedstawienie sceny wrzucenia Jana Nepomucena do rzeki możemy obejrzeć na cokole pomnika świętego na wrocławskim Ostrowie Tumskim (przy kolegiacie Świętego Krzyża i św. Bartłomieja).

Grób św. Jana Nepomucena w praskiej katedrze św. Wita na Hradczanach
fot. CC-BY-NC-ND 2.0
autor: magro_kr (https://www.flickr.com/photos/iks_berto/)

 

Kanonizacja.

Jan Nepomuk już w XV wieku był uważany za męczennika – ofiara mordu duchownego przez władzę świecką. Po bitwie pod Białą Górą (8 listopada 1620 r), gdzie Liga Katolicka pokonała protestanckie Czechy, Jan Nepomucen stał się symbolem rekatolizacji Czech pod panowaniem Habsburgów i osobą której oddawano cześć. Już cesarz Ferdynand II Habsburg starał się o jego kanonizacje, jednak do grona błogosławionych trafił w 1721 roku, a osiem lat później papież Benedykt XIII ogłosił go świętym. Święty Jan jest wspominany 16 maja (Czechy, Niemcy, Włochy, Austria, Dolny Śląsk do 1945) lub 21 maja (Górny Śląsk, Polska). Różnica wynika z faktu, że na Górnym Śląsku 16 maja obchodzone są uroczystości ku czci św. Andrzeja Boboli.

 

Scena wrzucenia Jana Nepomucena do wody – cokół pomnika w Zabierzowie (pow. krakowski)
Foto: CC BY-SA 3.0 autor Januszk57

Atrybuty.

Spośród licznych atrybutów najczęściej św. Jana Nepomucena wyposażano na figurach w krzyż, książkę i najbardziej charakterystyczne dla tej postaci – pięć gwiazd, z których każda reprezentowała jedną z cnót męczeńskich – pobożność, pokora, dyskrecja, pilność i miłosierdzie. Pięć gwiazd to też pięć liter TACUI – „milczałem”. Tortury jakim poddano Jana przed utopieniem miały za zadanie wyznanie wiedzy jaką miał jako spowiednik. Jak podaje tradycja katorgi zadane Johankowi, w tym osobiście przez króla Wacława, nie były skuteczne. Legenda głosi, że w chwili śmierci na niebie pokazało się pięć gwiazd.

 

Patron

Jan Nepomucen jest znany przede wszystkim jako obrońca przed powodziami i patron mostów. To dlatego często możemy go spotkać przy mostach, ale też spowiedników, szczerej spowiedzi, tonących, Pragi i jezuitów. Takim obrońcą był św. Jan Nepomuk na legnickim moście nad Kaczawą (ul. Wrocławska). Figura zaginęła gdzieś około połowy XIX wieku – niektórzy twierdzą, że była ona przeniesiona na legnickie podzamcze w miejsce gdzie jest teraz inny nepomuk (a w zasadzie jego kopia, bo oryginał jest w legnickim lapidarium). Ale jeszcze na początku XX wieku most był oficjalnie nazywany „Nepomukbrücke” – most Nepomucena. Dziś na moście Jana Nepomuka (może warto wrócić do tej nazwy) stoi figura św. Ksawerego – często mylonego ze św. Janem. Naprawdę pogmatwana jest historia legnickich nepomuków.

 

św. Ksawery z legnickiego Mostu Jana Nepomucena (ul. Wrocławska)
fot. D.Knitter

 

Figury św. Jana Nepomucena

Figury świętego zwane są zwyczajowo nepomukami. Znane są z terenu środkowej Europy: Czech, Śląska, Polski, Saksonii i Austrii, a nawet z Włoch i Litwy. Na Śląsku jest ich bardzo wiele. Znane są nie tylko z okolic o przeważających katolickich tradycjach, ale były też stawiane w sercu protestantyzmu, a takim miejscem była Legnica i nasz region. Nepomuki są podobne do siebie. Różnią się detalami, atrybutami świętego. Czas różnie też z nimi się obszedł. Niektóre piękne i dumne stoją jak figura na wrocławskim Ostrowie Tumskim, inne zniszczone przez wandali czy poszukiwaczy mitycznego złota zakopywanego ponoć pod figurami jak w podlegnickim Kościelcu. Część figur zawiera inskrypcje, a te często mają zakodowany chronostych z którego znając liczby rzymskie możemy wyliczyć kiedy figura została postawiona. Chronostychy można dość często spotkać na barokowych pomnikach i budowlach. Poszukaj czytelniku takie chronostychy spacerując po Legnicy i spróbuj odczytać rok ich powstania.

Cokół nepomuka z Marienthal (Saksonia) z chronostychem
C+M+V+C+L+D = 100+1000+5+100+50+500=1755
fot. D.Knitter

 

A teraz parę słów o naszym nepomuku z Pątnówka.

Skąd wziął się w naszej wiosce pełnej wyznawców nauki Martina Luthera? Otóż Pątnówek był wioską wyróżniającą się spośród innych okolicznych ze względu na nadane tu legnickim benedyktynkom dobra ziemskie. Klasztor Benedyktynek, dziś Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Legnicy był sporym kompleksem na terenie którego, zgodnie z niektórymi źródłami, stała kolejna figura Nepomucena. Budynki klasztorne były wielokrotnie przebudowywane i w którymś momencie Nepomucen znikł. Czy stało się to w momencie gdy w 1810 dokonano sekularyzacji? Temat ciekawy i wymaga dalszej analizy dokumentów źródłowych. Całkiem mocna jest jednak hipoteza, która zakłada, że nasz gminny Nepomucen niekoniecznie jest rodowitym Pątnowiczaninem, ale że został przeniesiony z Legnickiego klasztoru. Nepomucen z Pątnówka ma dwa atrybuty świętego: krzyż i pięć gwiazd. Na głowie, która prawie zawsze jest ozdobiona kędzierzawymi włosami i brodą, również typowy dla nepomuków czterorożny biret. Gwiazdy zostały odtworzone po renowacji w 2017/18 roku. Wcześniej rzeźba była pokryta polichromią, po renowacji przywrócono pierwotną fakturę piaskowca. 21 maja 2018 roku w dniu św. Jana uroczyście odsłonięto i poświęcono powtórnie naszego Nepomucena. W prace zaangażowała się Gmina Miłkowice, Powiat Legnicki i Rada Sołecka w Pątnówku. 

Pomnik z Pątnówka przed renowacją- kwiecień 2017 r 
fot. D. Knitter